Tôi đội một cái thau bánh trên đầu nên không thể trông thấy mặt người mua.
Người đó hỏi, “Nè nhỏ, bánh bao bán bao nhiêu đấy?”
Tôi sững người. Mới nghe từ đầu tiên tôi biết người đó là ai rồi. Cô Mus đứng chắn ngang trước mặt tôi.
“Ikal,” cô chậm rãi nói, “về lớp đi.”
Tôi thương cô Mus quá, nhưng tiếp tục đi học cũng giống như giữ gió trong lòng bàn tay vậy.
“Mình có thể làm gì khác hơn, thưa cô?”
“Cô có một kế hoạch cuối cùng,” Cô nói.
Tôi phớt lờ khiến cô thất vọng. Rồi cô đến gặp A Kiong và Mahar. Tôi thấy tụi nó cũng lắc đầu luôn.
“Đừng từ bỏ hy vọng. Thứ Hai tuần tới hãy đến lớp nhé. Mình sẽ nói về kế hoạch của cô,” cô Mus ra lệnh.
Sau này tôi có nghe nói rằng, sau khi đến gặp chúng tôi, cô Mus đạp xe hàng mấy chục cây số vào những đồn điền tận sâu trong rừng để tìm Kucai. Cô tìm đứa học trò của mình giữa hàng trăm trẻ vị thành niên khác đang hái tiêu thuê ở đấy, không một đứa nào từng đi học.
Cô Mus hỏi bất kỳ đứa nào có thể biết Kucai, cho tụi nó xem ảnh Kucai. Sau hai ngày trong đồn điền, ngủ nhờ nhà dân ở đấy, cô Mus đã tìm thấy lớp trưởng của chúng tôi. Cô cũng làm giống ý như những gì thầy Harfan từng làm; thuyết phục những đứa vị thành niên đến lớp.
Sau khi đã nói đến hết nước hết cái với thằng Kucai thờ ờ ấy, cô Mus lên thuyền cùng với những người Sarong. Cô đi thuyền đến đảo Melidang mạn Đông của Belitong để tìm Samson, nó đang làm cu li cùi dừa khô ở đấy.
Rõ ràng Kucai và Samson cũng có thái độ giống như A Kiong, Mahar và tôi. Cô Mus rầu rĩ thông báo với tôi rằng Kucai và Samson đã bị tiền làm cho mờ mắt và nhất quyết không chịu đi học nữa.
Chúng tôi không đi học lại bởi chúng tôi không muốn nhen nhóm chút hy vọng để rồi lại thất vọng hơn. Nếu trường tôi chẳng cứu vãn được gì nữa cô Mus lại càng tổn thương hơn, và chính chúng tôi cũng vậy. Nếu chỉ phải đối mặt với khó khăn về tài chính, với một ngôi trường sắp đổ đến nơi, hay những lời xúc phạm dè bỉu của mọi người, những đe dọa từ ông Samadikun, thì chúng tôi còn có thể tiếp tục gắng gượng, chúng tôi sẽ tiếp tục cầm cự đến cùng; nhưng chống lại PN là một điều bất khả. Tôi cố nói thật lỹ lẽ với cô Mus.
“Hết rồi, thưa cô. Có lẽ mọi người nói đúng. Thôi học đi.”
Tôi có thể trông thấy nắm tay cô ghì chặt ghi đông xe đạp. Rõ ràng cô không đồng tình với tôi. Dù bất kỳ lý do gì, cô cũng không bao giờ chịu nhìn thấy trường Muhammadiyah cũ nát của chúng tôi sụp đổ được.
“Đội trưởng đội khai thác PN bảo sẽ đền bù cho cô bằng cách nhận cô vào trường PN. Cô hãy đón lấy cơ hội đó đi, lương ở đó cao ngất!” thằng Mahar thúc.
Tin đó mọi người trong làng ai cũng đã biết cả rồi. Cô Mus nhìn thẳng vào mắt thằng Muhar, “Cô sẽ không bao giờ đánh đổi các em để lấy bất kỳ thứ gì!”
Chiều muộn, khi cuộc nói chuyện của chúng tôi kết thúc, cô Mus tiếp tục đến lưu vực sông Linggang để tìm Syahdan. Cô tìm nó suốt của buổi tối. Thủy triều dâng cao, gió thổi mạnh, các ngư dân lên thuyền để sửa chữa gì đấy. Đối với Syahdan, công việc xảm thuyền mang lại cho nó nhiều lợi ích hơn là lại quay trở về ngôi trường mà chắc chắn là mai hay mốt gì thôi sẽ bị san phẳng. Thằng Syahdan nghĩ thế thì cũng chẳng trách gì nó được.
Vào tối thứ Sáu, một tuần sau khi cô Mus đến tìm tôi ngoài chợ. Tôi tình cờ gặp Mujis. Anh nói với tôi điều tương tự như đã nói với cô Mus, rằng lớp tôi vẫn có học sinh đến học. Tôi muốn tận mắt chứng kiến.
Ngày hôm sau, khi bán hết bánh, tôi đến trường. Sân trường ngổn ngang. Giữa những cái máy khai thác thiếc, trường tôi trông như bị dồn vào một góc, hoàn toàn bất lực. Những cái máy khổng lồ làm việc cật lực gây nên những chấn động mạnh khiến cho ngôi trường chúng tôi run lên bần bật và các tấm lợp trên mái đã rơi xuống và giờ ngôi trường trông như chẳng có mái. Thật nguy hiểm. Chỉ một cơn gió mạnh chút xíu là trường tôi có thể đổ ầm xuống mất.
Chẳng biết cây cột cờ bằng tre ngả vàng ấy đã đi đâu? Cái chuông cũng biến mất. Bảng tên trường Muhammadiyah đã rớt xuống, giờ đang nằm thảm thương dưới đất. Vườn hoa tươi đẹp của chúng tôi giờ bị giày xéo hết cả. Bức tường ván cuối cùng phòng học chả thấy đâu, Dân làng kháo nhau rằng trường tôi thế là chẳng cứu vãn gì được nữa nên đêm đến rủ nhau rới dỡ đi mất.
Lớp học chúng tôi thế là trống mất một phía. Những cây cột từng chống đỡ mảng tường ván ấy giờ bị dân sống gần đó lấy làm chỗ cột trâu bò. Nếu một trong mấy con bò đó mà nổi cơn lên giật mạnh một chút thôi là trường tôi ngã luôn. Những thứ còn sót lại là tấm bảng đen, tủ trưng bày bên trong là hai chiếc cúp huy hoàng, cơn mưa tiền của Rhoma Irama, thế võ rồng – chiến đấu đến hơi thở cuối cùng của Lý Tiểu Long, và Cuộc sống là những gì xảy đến với bạn trong khi bạn đang mải mê vạch những kế hoạch này nọ của John Lennnon.
Nhìn qua khe hở ở một bức tường còn sót lại, tôi trông thấy Lintang đang giảng bài toán cho Sahara, Flo, Trapani và Harun. Nó dạy dưới ánh mặt trời gay gắt bởi vì phía trên chỗ cái bảng đen không còn mái che nữa. Mồ hôi chảy ròng ròng, nhưng nó vẫn giảng say mê với đôi mắt sáng bừng trên khuôn mặt. Nó dồn cả tâm trí vào bài giảng, vừa giảng vừa thỉnh thoảng bước lại gần “học trò” của mình.
Chợt Lintang trông thấy tôi. Nó ra khỏi lớp.
“Ồ, mày đây rồi, Ikal!” nó hớn hở chào tôi.
“Vào đi, vào học đi! Bọn mình đang học toán. Tuyệt lắm!”
Thật cảm động; Lintang không mảy may để ý đến số phận cay nghiệt đang treo lơ lửng bên trên ngôi trường chúng tôi. Tôi hỏi nó, “Sao mày vẫn tiếp tục được thế hả Lintang?”
Lintang mỉm cười, “Chẳng phải tao đã nói với mày rồi sao, Boi? Tao sẽ tiếp tục học cho đến khi cái cột thiêng chống đỡ ngôi trường này ngã xuống mới thôi.”
Cái cột chính của trường chúng tôi vẫn còn đang đứng vững. Hàng chục những rầm xà khác được gắn kết vào nó và dựa vào nó. Nó giống như một người đang níu giữ cả một gia đình đang trôi nổi trên biển khơi để họ không bị chết đuối.
“Chính mắt mày trông thấy rồi đấy, phải không? Cái rầm thiêng của trường vẫn đứng vững thế kia mà.”
“Nhưng nó sẽ mau chóng đổ thôi,” tôi nói với vẻ tuyệt vọng.
Lintang nhìn chăm chăm vào tôi. Nó từ tốn nói, “Tao sẽ không làm cha mẹ mình phải thất vọng, Ikal à. Họ muốn tao tiếp tục đi học. Tụi mình phải biết ước mơ cao đẹp, Boi, và học là con đường để chúng ta đi đến những ước mơ ấy. Đừng bỏ cuộc, Boi. Đừng bao giờ bỏ cuộc.”
Nó khiến tôi phải nghĩ lại.
“Tụi mình phải tiếp tục đi học, để cho con cái của tụi mình sau này không phải học trong một ngôi trường như thế này, để tụi mình không bị đối xử bất công.”
Giọng Lintang bùi ngùi.
“Đừng bỏ học, Boi. Đừng.”
Tôi giấu mặt mình vào cái thau đang cầm trên tay. Tôi không thể nhìn thẳng vào Lintang. Tôi không đủ dũng khí để nhìn vào mặt con người vĩ đại ấy. Và tôi thấy xấu hổ, xấu hổ với dòng nước mắt đang chảy của mình.